Proje Hakkında

Bir dil bilimi alanı olarak adbilimi (onomastik) başta tarih olmak üzere coğrafya, kültür, edebiyat, felsefe, sosyoloji ve hatta psikoloji gibi farklı disiplinlerle ilişki içerisinde olan bir bilim dalıdır. Onomastiğin bir alt dalı olan antroponim ise kişilere ait adları inceleme konusu yapmaktadır. Toplumların antroponimik sistemi dilin ve o dili konuşan milletin toplumsal, kültürel, ekonomik ve dini varlığının en açık yansımasıdır. Bu halde bir toplumun bıraktığı izler, etkileşime girdiği kültürler dahi antroponimik malzeme ile tespit edilebilmektedir.

Proje, Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli taşra merkezlerinden birisi olan Trabzon’un hem Osmanlı öncesi hem de Osmanlı’nın hâkimiyetine girdikten sonraki siyasi ve demografik değişimlerini şahıs adları üzerinden incelemiştir. Doğu Karadeniz’de tipik bir Osmanlı şehri olan Trabzon’un tarihsel süreç içerisinde barındırdığı insan unsuru, kültür ve din çeşitliliği önemli antroponimik malzeme içermektedir. Bu bağlamda 16. ve 17. yüzyıl Trabzon şer’iyye sicillerinden tespit edilen kadın, erkek, Müslim ve gayrimüslim kişilerin adlarından hareketle şehrin, toplumsal, dini ve etnik yapılanmasına dair tarihi ve sosyolojik çıkarımlar sağlanmıştır. İnceleme konusuna merkez olarak Trabzon’un seçilmesinin en önemli nedeni bölgenin tarih yazımında kendisine oldukça iyi bir yer edinmesinin yanı sıra, jeopolitik ve jeostratejik açıdan önemine binaen barındırdığı farklı nüfus grupları ile gerçekçi bir malzemeye sahip olması, aynı zamanda şehre ait önemli yazılı kaynaklar arasında yer alan şer’iyye sicillerinin büyük bir kısmına ulaşabilme imkânıdır.

Tarih ve edebiyat alanına ait yürütücü ve danışmanları bir araya getirmesi yönüyle disiplinler arası bir çalışma olan proje, adların yalnızca bir kişiyi ve nesneyi tanımlayan unsurlar olmaktan ziyade, tarihi akış içerisinde kültürlerin ve medeniyetlerin tarihsel değişim ve dönüşümlerini ortaya çıkaracak özelliklere sahip olduğunu tespit etmiştir. Bu tespitle adların bir yörenin tarihini yazmada kullanılmaları hususu önem kazanmıştır.

Proje kapsamında elde edilen verilerden oluşturulan haritalar araştırmaya konu olan dönemde adların bölgesel dağılımını, din ve cinsiyet açısından takip etmeye imkân sağlamıştır. Bu dönemde kullanılan adların köken bilgisi de yine aynı haritalardan izlenebilmektedir. Verilerin bir harita ile görselleştirilmesi hem bu yüzyıllarda var olan yerleşim birimlerinin mevcudiyetini hem de barındırdığı nüfus yapısını anlaşılır kılmaktadır.